Ξάνθη, Η κυρά και αρχόντισσα της Θράκης

Γενική ιστορία της Ξάνθης

Στην περιοχή που βρίσκεται ανάμεσα στη Βιστωνίδα λίμνη (ανατολικά) και το Νέστο ποταμό (δυτικά) στα αρχαία χρόνια ζούσαν οι θρακικές φυλές των Βιστόνων (κοντά στη Βιστωνίδα λίμνη) και οι Σαππαίοι (δυτικά των Βιστόνων και μέχρι το Νέστο ποταμό). Στα ορεινά της ίδιας περιοχής ζούσαν τα θρακικά φύλα των Τραυσών (βορειοανατολικά, στην κοιλάδα του Τραύου ποταμού, που διαρρέει την κοιλάδα του Εχίνου και χύνεται στη Βιστωνίδα λίμνη), των Σατρών στα βόρεια και των Δίων στην κοιλάδα του Νέστου.

Στην αρχαιότητα το χωριό που βρισκόταν στο πέρασμα του ποταμού Κοσσινίτη – Κόσυνθου ονομαζόταν Πάρα (το) και σήμαινε το πέρασμα, διάβαση, δηλαδή την ίδια έννοια με το νοτιοελληνικό πόρος: διάβαση. Με την πάροδο του χρόνου το όνομα του χωριού ενώθηκε με το άρθρο «το» και έτσι μετονομάσθηκε σε Τόπαρα ή Τόπειρος με την ίδια πάντα σημασία. Τον 6ο αιώνα π.Χ. ιδρύθηκαν τα Άβδηρα, η σπουδαιότερη πόλη της αρχαιότητας για την περιοχή μας, πατρίδα του φιλοσόφου Δημόκριτου και του σοφιστή Πρωταγόρα.

Αρχαιολογικός χώρος Αβδήρων (πηγή: Βικιπαιδεία)

Ο φιλόσοφος Δημόκριτος και ο σοφιστής Πρωταγόρας

Κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. πέρασαν από τη Θράκη και την κατέλαβαν για λίγο οι Πέρσες στην ανεπιτυχή εκστρατεία τους εναντίον των Ελλήνων. Τον 4ο αιώνα π.Χ. ο Φίλιππος Β΄ έχτισε στα ορεινά της περιοχής μας, στο ύψωμα Καλές, ένα ισχυρό φρούριο, το επονομαζόμενο «Κάστρο Καλύβας», το οποίο λειτούργησε έως τα χρόνια του Ιουστινιανού.

Το Κάστρο Καλύβας από ψηλά

Αργότερα, το θρακικό φύλο της Ροδόπης Αγριάνες (που κατά μία άποψη είναι πρόγονοι των σύγχρονων Πομάκων) ακολούθησαν τον Μ. Αλέξανδρο στη δική του επιτυχημένη εκστρατεία εναντίον των Περσών.

Ο Μ. Αλέξανδρος

Αγριάνας πελταστής

Κατόπιν η Θράκη πέρασε στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Η μεγάλη γεωστρατηγική σημασία του τόπου φαίνεται από τη δημιουργία από τους Ρωμαίους της Εγνατίας οδού, η οποία περνούσε από τον Τόπειρο, ονομασία τότε της περιοχής μας. Με τη διέλευση της Εγνατίας οδού (100 π.Χ.) το χωριό αναπτύχθηκε σε πλούσια και ακμαία «ελεύθερη» πόλη με δικά της νομίσματα.

Η Εγνατία οδός κατά τη ρωμαϊκή εποχή (πηγή: Βικιπαιδεία)

Από τον 8^ο αι. μ.Χ. το όνομα της περιοχής έγινε Ρούσιο και αργότερα Ξάνθεια. Από τη Βυζαντινή εποχή έχουμε μόνο κάποιες αναφορές στην Ξάνθεια ως μητρόπολη σε εκκλησιαστικά κείμενα, αλλά και σε ιστορικά ως σταθμό βυζαντινών στρατηγών και αυτοκρατόρων. Στα βόρεια της πόλης μας υπάρχει μέρος των τειχών της από την εποχή εκείνη.

(πηγή: Δήμος Ξάνθης)

Το 1385 μ.Χ. η Ξάνθεια κατελήφθη από τους Οθωμανούς. Έκτοτε αρχίζει μια περίοδος πολύ δύσκολη γεμάτη από δημεύσεις, καταπιέσεις, βασανιστήρια και φόρους προς τους χριστιανούς κατοίκους της πόλεως, η οποία παρά τις πολλές δοκιμασίες δεν έχασε την ελληνικότητά της. Αντίθετα, ήταν ένα σημαντικό ελληνοχριστιανικό κέντρο ανάμεσα στην Αδριανούπολη και τη Θεσσαλονίκη και εδώ κατέφευγαν πολλοί καταδιωκόμενοι Έλληνες της ευρύτερης θρακικής και μακεδονικής γης. Έτσι, πάντοτε το ελληνικό στοιχείο υπερτερούσε συντριπτικά στην πόλη ακόμα και μετά την έκρηξη της επανάστασης του 1821 και τα φοβερά αντίποινα που υπέστησαν οι Έλληνες. Ακόμη μία μεγάλη καταστροφή συνέβη το 1829, όταν δύο μεγάλοι σεισμοί ισοπέδωσαν την πόλη, που χρειάστηκε να χτιστεί από την αρχή.

Στο μεταξύ, η διάδοση της καπνοκαλλιέργειας στην περιοχή από τον 18^ο αιώνα ακόμα, είχε αναδείξει το είδος των καπνών της, τον μπασμά, ως μοναδικό και περιζήτητο μέσα στο παλάτι του σουλτάνου. Το 1860 μια πυρκαγιά κατέκαψε τη Γενισσέα, δηλαδή την έδρα του επάρχου της περιοχής και κέντρο επεξεργασίας και εμπορίας καπνού. Η έδρα του επάρχου μεταφέρθηκε στην Ξάνθη, όπως και οι δραστηριότητες των καπνεμπόρων. Τότε άρχισε μια περίοδος οικονομικής άνθησης της πόλεως, καθώς ανεγέρθηκαν καπναποθήκες και συνέρρευσαν καπνεργάτες για την επεξεργασία και εμπορία των καπνών της, των οποίων η φήμη ξεπέρασε τα όρια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και έγιναν περιζήτητα από τη Ρωσία μέχρι την Αίγυπτο και την Αυστρία.

Αμερικάνικη ρεκλάμα του Αρμένιου καπνοβιομήχανου Ατεσιάν, το 1894. Στο κάτω μέρος βλέπουμε την Γενιτζέ να φιγουράρει ανάμεσα στις μεγαλουπόλεις. (πηγή: Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης, αρχείο: Μανώλη Χούμα)

Τότε χτίστηκε και το περίφημο Ρολόι της Ξάνθης από τον αριστοκράτη Χατζή Εμίν Αγά ως μέρος αφιερώματος στο κεντρικό τζαμί της πόλης. Ο Πύργος αποτελούσε τμήμα του «Τεμένους της Αγοράς», το οποίο καταστράφηκε το 1941 από τους Βούλγαρους κατακτητές, ενώ το Ρολόι είχε ανακαινιστεί το 1938 στη σημερινή μορφή του.

Το ρολόι το 1916 και το 2013 (πηγή: Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης)

Οι Ξανθιώτες καπνέμποροι, κυρίως οι Έλληνες, διαμόρφωσαν μια ισχυρή αστική τάξη και η Ξάνθη εξελίχτηκε σε μεγάλο αστικό και βιομηχανικό κέντρο. Τότε χτίστηκαν τα αρχοντικά της παλιάς πόλης με εκλεκτικιστικά αρχιτεκτονικά στοιχεία από Ηπειρώτες και Μακεδόνες μαστόρους. Τον παραδοσιακό οικισμό συνέθεσαν εντυπωσιακά νεοκλασικά μέγαρα, λαϊκότροπες βαλκανικές κατοικίες, χάνια, μαγαζιά, όμορφες εκκλησίες κι ανάμεσά τους δαιδαλώδη λιθόστρωτα σοκάκια. Ο οικισμός που διαμορφώθηκε κατά την πλούσια εκείνη εποχή, η Παλιά Πόλη της Ξάνθης, όπως είναι γνωστή σήμερα, αποτελεί ένα πολύτιμο πολιτιστικό κεφάλαιο για όλη τη Θράκη. Το 1976 ανακηρύχθηκε προστατευόμενος οικισμός με 1.200 χαρακτηρισμένα διατηρητέα κτίσματα. (πληροφορίες από σάιτ Δήμου Ξάνθης).

Εκτός από τις πανέμορφες οικίες χτίστηκαν επίσης πολλά εκπαιδευτικά και φιλανθρωπικά ιδρ’υματα, αφού οι πλούσιοι Έλληνες καπνέμποροι, όπως ο Μιχαήλ Ματσίνης, ο Παναγιώτης Στάλιος, ο Παντελής Κουγιουμτζόγλου, ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση των νέων και την προσφορά στην κοινότητα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το εντυπωσιακό αρρεναγωγείο – παρθεναγωγείο του Μιχάλη Ματσίνη, το οποίο πολλά χρόνια αργότερα εξελίχθηκε στο 1ο Δημοτικό Σχολείο Ξάνθη

Από το εξώφυλλο του Λευκώματος ΞΑΝΘΗ 1870-1940 του αείμνηστου Στέφανου Ιωαννίδη

Αρχοντικά στην παλιά πόλη (πηγή φωτογραφιών το blog Παλιά Ξάνθη)

Το αρχοντικό Κουγιουμτζόγλου και τώρα λαογραφικό μουσείο Ξάνθης (πηγή: Δήμος Ξάνθης)

Το μητροπολιτικό μέγαρο στις αρχές του 20^ου αιών (αρχείο Μανώλη Χούμα)

Γύρω στο 1900 λοιπόν στην Ξάνθη υπήρχαν τέσσερα προξενεία, τρεις τράπεζες, δεκάδες ασφαλιστικά γραφεία, ξενοδοχεία, δεκάδες χάνια, πολιτιστικοί σύλλογοι, επαγγελματικά και φιλανθρωπικά σωματεία, το διάσημο θέατρο «Απόλλων», κινηματογράφος, πάμπολλα καταστήματα, σχολεία και ιδρύματα, εκκλησίες, μοναστήρια και ένα επιβλητικό μητροπολιτικό μέγαρο. Η Ξάνθη λεγόταν τότε «μικρό Παρίσι».

Μέλη της οικογένειας του καπνέμπορου Π. Ζουλιάμη

Στην αρχή όμως του 20ου αιώνα οι λαοί των Βαλκανίων είχαν αρχίσει να επιδιώκουν την απελευθέρωσή τους από τον τουρκικό ζυγό και τη δημιουργία εθνικών ανεξάρτητων κρατών. Έτσι τον Οκτώβριο του 1912 ξέσπασε ο Α΄ Βαλκανικός πόλεμος με τον συνασπισμό της Ελλάδας, της Βουλγαρίας, της Σερβίας και του Μαυροβουνίου εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Οι Έλληνες κατάφεραν να απελευθερώσουν τη δυτική Μακεδονία και τη Θεσσαλονίκη. Οι Βούλγαροι την ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη. Στις 8 Νοεμβρίου 1912 οι Βούλγαροι εισήλθαν στην Ξάνθη ως απελευθερωτές. Οι Ξανθιώτες τους υποδέχτηκαν πανηγυρικά, όμως η 8μηνη κατοχή που ακολούθησε τους αποκάλυψε τα σχέδια για τον βίαιο εκβουλγαρισμό της περιοχής. Οι διαφορές που αναδείχθηκαν μεταξύ των νικητών του πρώτου Βαλκανικού πολέμου οδήγησαν γρήγορα σε δεύτερο πόλεμο από τις 29 Ιουνίου έως τις 10 Αυγούστου του 1913, πολύ σύντομο, αλλά και πολύ αιματηρό, με την Ελλάδα, τη Σερβία και το Μαυροβούνιο να συνασπίζονται αυτή τη φορά εναντίον της Βουλγαρίας, η οποία ηττήθηκε.

Ιούλιος 1913. Τμήματα ευζώνων της VIII Μεραρχίας Πεζικού του στρατηγού Δημητρίου Ματθαιόπουλου, που στρατοπέδευαν στα υψώματα της παλιάς Μορσίνης πριν προχωρήσουν και απελευθερώσουν την Ξάνθη.

Στις 13 Ιουλίου του 1913 ο ελληνικός στρατός μπήκε θριαμβευτικά στην πόλη από τη βόρεια πλευρά της, ενώ την προηγούμενη μέρα οι ηττημένοι Βούλγαροι είχαν φύγει βιαστικά και άτακτα.

13 ΙΟΥΛΙΟΥ 1913. Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΕΙ ΤΗΝ ΞΑΝΘΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ ΓΙΑ ΠΡΩΤΗ ΦΟΡΑ - Νέα, Ειδήσεις, Εκδηλώσεις στην Ξάνθη

Ο στρατός έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους Ξανθιώτες. Δυστυχώς, η χαρά αυτής της πρώτης απελευθέρωσης κράτησε λίγο, μόλις 2 εβδομάδες, γιατί με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου στις 28 Ιουλίου η δυτική Θράκη, εντελώς παράλογα, παραχωρήθηκε στην ηττημένη Βουλγαρία. Ο ελληνικός στρατός αποχώρησε και πολύ σύντομα και ένα μεγάλο μέρος του ελληνικού πληθυσμού της Ξάνθης, οι οποίοι κατέφυγαν ως πρόσφυγες στην ανατολική Μακεδονία.

Η φυγή των Ξανθιωτών από το σιδηροδρομικό σταθμό των Τοξοτών.

Κι αυτό γιατί από την πρώτη στιγμή της βουλγαρικής κατοχής εφαρμόστηκαν μέτρα εξόντωσης του ελληνικού στοιχείου, όπως διώξεις, κλείσιμο σχολείων, καταστροφή βιβλίων και καταγραφών σχετικών με τον Ελληνισμό, δημεύσεις περιουσιών και λεηλασίες, επιστρατεύσεις Ξανθιωτών σε τάγματα εργασίας, απαγόρευση της ελληνικής γλώσσας και άλλα πολλά.

Η κατάσταση άλλαξε ριζικά με τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος διήρκησε από τον Ιούλιο του 1914 έως τις 11 Νοεμβρίου του 1918. Η Ελλάδα συντάχθηκε με τις δυνάμεις της Αντάντ, δηλαδή με την Αγγλία, τη Γαλλία, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ, ενώ η Βουλγαρία με τις Κεντρικές δυνάμεις, Γερμανία, Αυστροουγγαρία και Οθωμανική Αυτοκρατορία. Στο τέλος του πολέμου η Ελλάδα βρέθηκε στο πλευρό των νικητών, ενώ η Βουλγαρία στων ηττημένων. Οι όροι της συνθήκης ειρήνης τέθηκαν σε διαπραγμάτευση στη λεγόμενη «Συνδιάσκεψη Ειρήνης των Παρισίων» το 1919. Την πολύπαθη Δυτική Θράκη διεκδικούσαν : οι Έλληνες βεβαίως, οι Τούρκοι, οι Βούλγαροι οι οποίοι είχαν αφοπλισθεί, αλλά παρέμεναν στον τόπο, ακόμα και οι Γάλλοι, παρασκηνιακά φυσικά. Η θέση της Ελλάδας ήταν δυσχερής και χρειάστηκε σκληρός διπλωματικός αγώνας, για να πείσει για τα δίκαια αιτήματά της.

Το Σεπτέμβριο του 1919 το Συμβούλιο της Ειρήνης αποφάσισε ότι η Βουλγαρία έπρεπε να εκκενώσει τη Δυτική Θράκη και ο αρχιστράτηγος Φρανσέ ντ’ Εσπεραί να φροντίσει για την κατάληψη της περιοχής από τα συμμαχικά στρατεύματα. Τα Ελληνικά τμήματα θα προωθούνταν για να καταλάβουν την περιοχή της Ξάνθης και μέρος της Κομοτηνής, για να τις προσαρτήσει στην Ελλάδα, ενώ στην υπόλοιπη περιοχή από τον Ίασμο έως τον Έβρο θα προωθούνταν οι υπόλοιπες συμμαχικές δυνάμεις. Όλη όμως η Θράκη θα αποτελούσε προσωρινά μια ενιαία κρατική οντότητα με την επωνυμία «Διασυμμαχική Θράκη».

Αριστερά ο Γάλλος Αρχιστράτηγος – Διοικητής του Συμμαχικού Στρατού Ανατολής, Φρανσέ ντ’ Εσπερέ. Δεξιά ο Γάλλος στρατηγός Σαρλ Αντουάν Σαρπύ πληρεξούσιος του Ντ’ Εσπερέ και Αρμοστής της απελευθερωθείσας Δυτικής Θράκης.

Δεν υπάρχει διαθέσιμη περιγραφή για τη φωτογραφία.

Έφιππος ο Ελευθερωτής στρατηγός Γεώργιος Λεοναρδόπουλος (1867-1936), διοικητής της ΙΧης Μεραρχίας. Εφημερίδα ΠΑΤΡΙΣ Κυριακή 6 Οκτ 1919. Δεξιά ο αρχιστράτηγος Λεωνίδας Παρασκευόπουλος (1860-1936). Εφημερίδα ΦΩΣ Θεσ/νίκης Τρίτη 1 Οκτ 1919. Αρχείο : Μανώλη Χούμα.

Στις 2 Οκτωβρίου 1919 δόθηκε η εντολή η IX ελληνική Μεραρχία που στάθμευε στο Παρανέστι να προχωρήσει στην κατάληψη του τριγώνου της Ξάνθης. Την επομένη προχώρησε μέσω της Σταυρούπολης και του Λυκοδρομίου, όπου διανυκτέρευσε.

Έλληνες στρατιώτες επιβιβάζονται στο τρένο στη Σταυρούπολη (πηγή φωτογραφίας: f/b Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης)

Το πρωί της Παρασκευής 4 Οκτωβρίου 1919 η ένατη Μεραρχία έφτασε στο σιδηροδρομικό σταθμό της Ξάνθης. Τον Έλληνα στρατηγό Γεώργιο Λεοναρδόπουλο υποδέχθηκε ο Διοικητής Δυτικής Θράκης στρατηγός Σαρλ Αντουάν Σαρπύ μαζί με τον πολιτικό του σύμβουλο Χαρίσιο Βαμβακά. Μετά τις αποδιδόμενες τιμές οι Ελευθερωτές κατευθύνθηκαν προς την πλατεία της Ξάνθης και εισήλθαν από το Βορρά, από τη σημερινή οδό IX Μεραρχίας στην πόλη, εν μέσω πανηγυρισμών. Επικεφαλής των τμημάτων με εντολή του στρατηγού ήταν ο Ξανθιώτης Ανθυπολοχαγός μηχανικού Γαβριήλ Λαδάς. Ο Εύζωνας Γεώργιος Τσίκος από την Άρτα ύψωσε στον ιστό του πύργου του Ρολογιού της πλατείας την Ελληνική σημαία. Το μεσημέρι της ίδιας μέρας, με την Ξάνθη να πλέει σε μια θάλασσα ελληνικών και συμμαχικών σημαιών και με τις καμπάνες των εκκλησιών να ηχούν αναστάσιμα αρχίζει η στρατιωτική παρέλαση, που σηματοδοτεί την απελευθέρωση της πόλης.

Αριστερά ο Γαβριήλ Λαδάς, έφεδρος Αξιωματικός και μετέπειτα Δήμαρχος Ξάνθης. Δεξιά καθιστός ο τσολιάς από την Άρτα Γεώργιος Τσίκος, που το μεσημέρι της Παρασκευής της 4ης Οκτωβρίου ύψωσε στον ιστό του πύργου του Ρολογιού της πλατείας την Ελληνική σημαία. (Αρχείο Μανώλη Χούμα)

Ο ελληνικός στρατός στη Μονή Ταξιαρχών (πηγή: f/b Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης)

Μετά από την απελευθέρωση η Ξάνθη προσπάθησε να ορθοποδήσει και να ξανακτίσει την οικονομία της. Πολύ γρήγορα (1922-23) η Μικρασιατική καταστροφή έφερε στην γη της Ξάνθης και όλης της βόρειας Ελλάδας χιλιάδες ξεριζωμένους από τις αλησμόνητες πατρίδες του Πόντου, της Μ. Ασίας και κυρίως της Αν. Θράκης. Το έργο της αποκατάστασής τους δύσκολο και οι αγώνες σκληροί. Όμως οι πρόσφυγες μαζί με τους ντόπιους κατάφεραν να δημιουργήσουν την Ξάνθη όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Και πάλι ο καπνός στήριξε τις πρώτες προσπάθειες, ενώ ταυτόχρονα στον κάμπο δημιουργήθηκαν προσφυγικοί συνοικισμοί που αργότερα άκμασαν, όπως τα Πλαστήρια / Νέα Κεσσάνη.

Μεταξύ των προσφύγων που έφτασαν στην πόλη και τη γύρω περιοχή το 1922 ήταν και πε-ρίπου 3.000 Αρμένιοι, οι οποίοι ενίσχυσαν δυναμικά τη μικρή ως τότε αρμενική κοινότητα της πό-λης, η παρουσία της οποίας ανάγεται στα μέσα του 19ου αιώνα. Χάρη στον πλούσιο Αρμένιο κα-πνέμπορο Τακβόρ Τακβοριάν η κοινότητα απέκτησε ένα πρώτο χώρο λατρείας και είχε μια πρώτη οικονομική ενίσχυση. Από εκεί και πέρα οι άξιοι και δυναμικοί Αρμένιοι κινητοποιήθηκαν για την ανέγερση ιερού ναού και σχολείου, τη σύσταση του συλλόγου «Αρμενική Νεολαία Ξάνθης» και τη δημιουργία Φιλαρμονικής Μπάντας, ποδοσφαιρικής και θεατρικής ομάδας. Στον οικονομικό κι ε-πιστημονικό τομέα οι Αρμένιοι της Ξάνθης, συγκριτικά με τον αριθμό τους διακρίνονταν για τις ε-πιδόσεις τους. Φαρμακοποιοί, γιατροί, καπνέμποροι, υφασματέμποροι, χρυσοχόοι, υποδηματο-ποιοί, σιδεράδες, επιτυχημένοι ο καθένας στον τομέα του, έχαιραν κύρους και εκτίμησης από τους συμπολίτες τους. (οι πληροφορίες από το armenika.gr)

(Πηγή φωτογραφίας: f/b Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης, αρχείο: Αρμενική κοινότητα Ξάνθης)

Τον Οκτώβριο του 1925 γεννήθηκε στην Ξάνθη ο κορυφαίος Έλληνας μουσικοσυνθέτης Μάνος Χατζιδάκις γιος του δικηγόρου Γεωργίου Χατζηδάκη (από το Ρέθυμνο Κρήτης) και της Αλίκης Αρβανιτίδου (από την Αδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης). Ο πατέρας του εργαζόταν ως νομικός σύμβουλος σε καπνικές εταιρείες της περιοχής και ο Μάνος έζησε στην πόλη μας τα πρώτα 7 χρόνια της ζωής του, μέχρι το 1932, οπότε μετακόμισε με τη μητέρα και την αδερφή του στην Αθήνα. Τεσσάρων ετών ξεκίνησε μαθήματα πιάνου με την αρμενικής καταγωγής πιανίστρια Άννα Αλτουνιάν. Το σπίτι όπου πέρασε τα πρώτα παιδικά του χρόνια ο Μάνος Χατζιδάκις, χτισμένο στα τέλη του 19ου αιώνα με νεοκλασικιστικά στοιχεία και λίγο μπαρόκ, είναι πλέον χαρακτηρισμένο ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο.

Ο Μάνος Χατζηδάκις με τη μαμά και την αδελφή του το 1930 (Πηγή φωτογραφίας: f/b Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης)

Η οικία Μάνου Χατζηδάκι σήμερα, πολυχώρος τέχνης και σκέψης (πηγή: Δήμος Ξάνθης)

Επειδή το καπνεμπόριο έφερνε βέβαια πλούτο στην πόλη, όμως η παραγωγή και επεξεργασία του ήταν βαριά δουλειά και απαιτούσε πολλά εργατικά χέρια, κατά το μεσοπόλεμο αναπτύχθηκε στην πόλη και το καπνεργατικό κίνημα, με σκοπό την προστασία των πάμπολλων καπνεργατών από τις αυθαιρεσίες των καπνεμπόρων. Ένα από τα «όπλα» του αγώνα τους ήταν η καμπάνα που είχαν στα γραφεία του συνδικάτου τους, η οποία χτυπούσε το λήξη του οχταώρου και το τέλος της βάρδιας, ενοχλώντας σφόδρα τους εργοδότες. Σε μια από τις ταραχώδεις και αιματηρές διαδηλώσεις των εργατών μαζί με μερικούς από αυτούς συνελήφθη και η καμπάνα, η οποία δικάστηκε κανονικά, καταδικάστηκε και εξέτισε την 6μηνη ποινή της στις φυλακές της Κομοτηνής, αποτελώντας παγκόσμια πρωτοτυπία!

Καπνεργάτες, άνδρες, γυναίκες, ακόμα και παιδιά (Πηγή: f/b Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης)

Παρά τις όποιες αντιξοότητες, η περίοδος αυτή σε όλη την Ελλάδα διαπνεόταν από αισιοδοξία για το μέλλον. Ωστόσο, την ανάπτυξη της χώρας και της πόλης μας διέκοψε ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Την 28^η Οκτωβρίου του 1940 ήχησαν άγριες οι σειρήνες του πολέμου και στην Ξάνθη. Οι Ξανθιώτες ακολούθησαν πρόθυμα τη σκληρή μοίρα αυτών που αγαπούν την ειρήνη, αλλά πρέπει να υπερασπιστούν τον τόπο τους από τη βία αυτών που λογαριάζονται ισχυροί.

Ξανθιώτες στρατιώτες το 1940 (πηγή: f/b Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης)

Ο ελληνικός στρατός, λοιπόν, με μοναδικό ηρωισμό, αγωνίστηκε σκληρά και νικηφόρα εναντίον των Ιταλών στην Ήπειρο. Έτσι ο Χίτλερ από τον Νοέμβριο του 1940 αποφάσισε ότι έπρεπε να επιτεθεί ο ίδιος εναντίον της ατίθασης Ελλάδας. Το Μάρτιο του 1941 μπήκε στον Άξονα και η Βουλγαρία με τη δελεαστική υπόσχεση ότι θα κατελάμβανε ολόκληρη την ανατολική Μακεδονία και τη δυτική Θράκη. Στις 9 Μαρτίου ο γερμανικός στρατός έφτασε στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα.

Για την αποτελεσματική άμυνά τους, είχαν χτιστεί κατά μήκος των βόρειων συνόρων μας 21 οχυρά από το 1936 έως το 1940. Είναι γνωστά ως «Γραμμή Μεταξά». Η σχεδίαση τους είχε γίνει αποκλειστικά από Έλληνες αξιωματικούς και η αμυντική αυτή γραμμή ήταν ανώτερη από άλλες παρόμοιες στην Ευρώπη. Σ’ αυτά τα οχυρά διεξήχθη η λεγόμενη μάχη των οχυρών μεταξύ 6 και 9 Απριλίου του 1941. Τα τελευταία δύο οχυρά τα οποία μας ενδιαφέρουν είναι τα οχυρά του Εχίνου στην Ξάνθη και της Νυμφαίας στη Ροδόπη. Είχαν ως αποστολή τους να ανακόψουν την προέλαση των γερμανικών δυνάμεων προς Κομοτηνή και Ξάνθη και να προσφέρουν κάλυψη στις ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις στο Νέστο.

Οχυρό Εχίνου (Πηγή: metaxasline.org)

Οχυρό Νυμφαίας (πηγή: army.gr)

Το οχυρό του Εχίνου αποτελούνταν από 4 μεγάλα κτίρια. Υπερασπιστές του ήταν 20 αξιωματικοί και 645 στρατιώτες, Χριστιανοί και μουσουλμάνοι. Μετά από σφοδρές μάχες, στις οποίες οι Γερμανοί έχασαν περί τους 200 άνδρες (χωρίς καμιά ελληνική απώλεια), το πρωί της 8^ης Απριλίου οι Γερμανοί χτύπησαν το συγκρότημα Μ του οχυρού με σφοδρούς βομβαρδισμούς και μετά από αγώνα σώμα με σώμα εισέβαλαν στις στοές του. Αργότερα κατόρθωσαν να ρίξουν μέσα στους αεραγωγούς των άλλων κτιρίων ασφυξιογόνα αέρια. Τη νύχτα το οχυρό εκκενώθηκε με τάξη και η φρουρά του οχυρού αποσύρθηκε στον Κένταυρο, όπου ήταν συγκεντρωμένοι οι κάτοικοι της περιοχής. Εκεί πληροφορήθηκαν ότι οι πόλεις της Ξάνθης και της Κομοτηνής είχαν πέσει στα χέρια των Γερμανών. Μετά από αυτό η φρουρά εξαναγκάστηκε σε παράδοση. Στο χωριό Εχίνος υποδέχτηκε τους άνδρες ο ίδιος ο διοικητής της γερμανικής μεραρχίας που τους είχε επιτεθεί και τους συνεχάρη με τα λόγια «Είστε γενναίος στρατός και άξιος καλύτερης τύχης».

Στη δεύτερη φωτογραφία Έλληνες αιχμάλωτοι. Πηγή φωτογραφιών: f/b Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης

Κι έτσι οι Γερμανοί κατάφεραν να μπουν στη Θράκη και στην Ξάνθη.

Πηγή: f/b Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης

Γερμανοί στρατιωτικοί στην κεντρική πλατεία της Ξάνθης (Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης)

Η περίοδος της γερμανικής κατοχής ήταν πολύ σύντομη και δε σημαδεύτηκε από σημαντικά γεγονότα. Η πολιτική διοίκηση συνέχισε να ασκείται από τις ελληνικές αρχές. Από το τέλος του Απριλίου όμως, με την άδεια των Γερμανών εμφανίστηκαν τα πρώτα βουλγαρικά στρατεύματα, ενώ στις 11 Μαΐου με πανηγυρική εκδήλωση οι Γερμανοί παρέδωσαν την ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη στους Βούλγαρους και άρχισαν να αποχωρούν.

Τελετή παράδοσης της πόλης στην κεντρική πλατεία (f/b Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης)

Βούλγαροι στρατιώτες παρελαύνουν στο κέντρο της πόλης (πηγή: f/b Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης)

Οι Βούλγαροι κατέλαβαν βίαια τα δημόσια κτίρια, έδιωξαν όλους τους Έλληνες υπαλλήλους και ανέλαβαν τη διοίκηση. Ταυτόχρονα τέθηκε σε εφαρμογή το μεγαλόπνοο σχέδιο βουλγαροποίησης της περιοχής.

1. Δόθηκε διαταγή να εφοδιαστούν όλα τα καταστήματα και τα σπίτια με βουλγαρικές σημαίες,

2. Καθορίστηκε ως επίσημη και μοναδική γλώσσα συνεννοήσεως με τις αρχές η βουλγαρική, όπως και στις επιγραφές των καταστημάτων και των οδών.

3. Έκλεισαν όλα τα ελληνικά σχολεία, στη θέση των οποίων θα λειτουργούσαν βουλγαρικά.

4. Όλες οι εκκλησίες έπρεπε να λειτουργούν στα βουλγαρικά.

5. Για κάθε μετακίνηση απαιτούνταν άδεια.

6. Απαγορεύτηκε η κυκλοφορία από 10 μ.μ. έως 8 π.μ.

Επίσης, απελάθηκαν στη γερμανοκρατούμενη Ελλάδα οι μητροπολίτες, οι επιστήμονες, οι διανοούμενοι και γενικά όσοι μπορούσαν να επηρεάσουν τον πληθυσμό λόγω της μόρφωσης και του κύρους τους. Οι περιουσίες αυτών που είχαν καταφύγει στην υπόλοιπη Ελλάδα δημεύτηκαν και μόνο όσοι επιστρέφοντας δήλωναν ότι ήταν βουλγαρικής καταγωγής, έσωζαν τα υπάρχοντά τους. Το Νοέμβριο του 1941 επιβλήθηκαν εξοντωτικοί φόροι, ενώ αρκετοί εξαναγκάστηκαν να «δωρίσουν» τις περιουσίες τους στο βουλγαρικό κράτος. Επιπλέον, επιτάχθηκαν τα τρόφιμα, η γεωργική παραγωγή και τα μεγάλα ζώα για τις ανάγκες, όπως είπαν, του βουλγαρικού στρατού. Οι Ξανθιώτες πείνασαν πολύ, αφού πρόσβαση σε τρόφιμα είχαν μόνο όσοι δήλωναν στις αρχές Βούλγαροι. Είναι συγκλονιστική η μαρτυρία ότι κάποιοι περπατούσαν ως το Πόρτο Λάγος, 30 χλμ μακριά, για να πουλήσουν ό,τι πολύτιμο μπορούσαν στα χωριά του κάμπου, όπου υπήρχαν λίγα τρόφιμα ακόμα. Παράλληλα ξεκίνησε η προσπάθεια εποικισμού των Βουλγάρων στη Θράκη, με σκοπό να αλλάξει η σύσταση του πληθυσμού. Έτσι, ήρθαν οικογένειες από τη Βουλγαρία (στην Ξάνθη 5.000) και εγκαταστάθηκαν σε σπίτια τα οποία είχαν επιταχθεί.

Τα ντουρντουβάκια: Ήταν στρατιώτες, όχι μάχιμοι, αλλά όμηροι ουσιαστικά του βουλγαρικού στρατού – εργάτες στα καταναγκαστικά τάγματα εργασίας. Η Βουλγαρία χρειαζόταν φτηνά εργατικά χέρια για κάποια δημόσια έργα, όπως η διάνοιξη δρόμων. Το πιο εύκολο ήταν να επιστρατεύσουν αναγκαστικά τους υπό κατοχή Έλληνες της Θράκης, όπως και έκαναν. Τα ντουρντουβάκια δούλευαν επί 10 ώρες με φτωχό φαγητό κι αν δεν ήταν νέοι και δυνατοί δε θα άντεχαν την κούραση, το κρύο, το ξύλο.

Θρακιώτες σε καταναγκαστικά έργα στη Βουλγαρία (πηγή: f/b Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης)

Μία άλλη πτυχή της ιστορίας της Ξάνθης η οποία δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή είναι η παρουσία της εβραϊκής κοινότητας της πόλης. Ο χρόνος της εγκατάστασής τους εδώ δεν είναι γνωστός, όμως σύμφωνα με στοιχεία από τα «Προξενικά Αρχεία της Θράκης» το 1907 συστήθηκε η «Ισ-ραηλιτική κοινότητα Ξάνθης» με 234 μέλη, οι οποίοι ήταν απόγονοι των Iσπανοεβραίων – Σεφα-ραδίμ και μιλούσαν την ισπανοεβραϊκή διάλεκτο “Λαδίνο”. Οι περισσότερες κατοικίες των Εβραί-ων βρίσκονταν στην υποβαθμισμένη περιοχή “Πουρνάλι” / “Πουρνάρι” η οποία σήμερα ονομάζε-ται “Ρέμβη”. Οι ευπορότεροι Εβραίοι ζούσαν στην “Άνω πόλη” (Παλιά Πόλη) και ασχολούνταν με το καπνεμπόριο. Η κοινότητα διέθετε Συναγωγή, Λέσχη, κοινοτικό κέντρο κι εβραϊκό σχολείο, εξέ-διδε τρία έντυπα στη γλώσσα Λαντίνο και γενικά ήταν πολύ δραστήρια. Το 1934 οι Εβραίοι της Ξάνθης έφταναν τους 1.100, όμως πριν το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο μειώθηκαν στο μισό λόγω της μετανάστευσης εντός και εκτός Ελλάδας.

Η τύχη της εβραϊκής κοινότητας της Ξάνθης ήταν τραγική, όπως και εκατομμυρίων άλλων Ε-βραίων σε όλη την Ευρώπη. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, τη νύχτα της 3ης προς την 4η Μαρτίου του 1944 οι Βούλγαροι, εφαρμόζοντας πιστά τ’ οργανωμένο σχέδιο “τελική λύση” των εντολέων τους Γερμανών, συνέλαβαν αιφνιδιαστικά τους 550 περίπου Εβραίους κατοίκους της Ξάνθης και τους συγκέντρωσαν σε μία καπναποθήκη. Εκείνο το βράδυ ένας μόνο γλίτωσε, από καθαρή τύχη, ο Juda Haim Perahia, ο οποίος βρισκόταν στην Καβάλα για δουλειές. Δύο εβδομάδες μετά άρχισε η μεταφορά τους μέσω Βουλγαρίας προς τα κρεματόρια της Τρεμπλίνκα, όπου βρήκαν τραγικό θάνατο. Οι Βούλγαροι λεηλάτησαν εβραϊκά σπίτια και καταστήματα και καταπάτησαν ιδιοκτησίες. Από τους Εβραίους της Ξάνθης ελάχιστοι σώθηκαν κι αυτοί δε γύρισαν ποτέ∙ έτσι η καταστροφή της Κοινότητας ήταν ολοκληρωτική. (πληροφορίες από Μανώλη Χούμα και το σάιτ www.kis.gr)

Ο Juda Haim Perahia σε φωτογραφία του 1911 στην Προύσσα
(πηγή: f/b Παλιές φωτογραφίες της Ξάνθης, από Μανώλη Χούμα)

Στα μέσα του 1944 φαινόταν ότι οι δυνάμεις του Άξονα, οι οποίες αιματοκύλισαν την Ευρώπη, είχαν πλέον ηττηθεί. Στη Βουλγαρία έφτασε ο σοβιετικός στρατός, κατέρρευσε το φασιστικό καθεστώς και μετατράπηκε σε κομμουνιστικό κράτος. Τα βουλγαρικά στρατεύματα υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή μας τον Οκτώβριο του 1944 και τη διοίκηση της ελεύθερης Ξάνθης ανέλαβαν οι ανταρτικές δυνάμεις του ΕΛΑΣ, μέχρι το Μάρτιο του 1945.

Παιδιά του 1^ου δημοτικού σχολείου παρελαύνουν για την απελευθέρωση το 1944 (πηγή: f/b Παλιές Φωτογραφίες της Ξάνθης)

Μετά τον επάρατο και αιματηρό εμφύλιο πόλεμο η Ξάνθη μας ακολούθησε την πορεία που χάραξαν οι πολιτικές των κυβερνήσεων της χώρας μας, περνώντας από διάφορες φάσεις. Πολύ σημαντική ήταν η ανάπτυξη του αγροτοσυνεταιριστικού κινήματος και των συνεταιριστικών εργοστασίων χάρη στο σπουδαίο έργο του Ξανθιώτη πολιτικού Αλέξανδρου Μπαλτατζή (πρόσφυγα από τον Πόντο), το οποίο ενίσχυσε την οικονομία του τόπου μας, όταν το εμπόριο του καπνού είχε χάσει οριστικά την παλιά του αίγλη. Δυστυχώς, λίγα έχουν απομείνει από τη μεγάλη αυτή προσπάθεια, λόγω των καταστροφικών οικονομικών πολιτικών της Ελλάδας, αλλά και της Ευρώπης, σε συνδυασμό με τις οικονομικές κρίσεις που έπληξαν τη χώρα μας.

Πηγή: Xanthinews.gr

Σταθμοί στην ιστορία της πόλης μας είναι η ίδρυση της Πολυτεχνικής Σχολής το 1973 και η ανασύσταση του Δ΄ Σώματος Στρατού το 1976, που ενίσχυσαν την οικονομία και τον πληθυσμό της. Επίσης, πολύ σημαντική ήταν η κατάργηση του καθεστώτος των επιτηρούμενων ζωνών και το «ρίξιμο της μπάρας» το 1995, που απάλλαξε τους κατοίκους των ορεινών πομακικών χωριών του νομού μας από τους περιορισμούς που υφίσταντο και οι οποίοι κατά κοινή ομολογία ήταν επιζήμιοι για τα εθνικά μας συμφέροντα.

Πομακικά ονομάζουμε τα χωριά της ορεινής Ξάνθης, με πιο αντιπροσωπευτικά τα χωριά Μύκη, Εχίνο, Κένταυρο, Μελίβοια, Θέρμες, Κοτύλη, Σάτρες, Πάχνη, Κοττάνη. Οι Πομάκοι, κατοικούν στη Θράκη στον ορεινό όγκο της Ροδόπης εδώ και χιλιάδες χρόνια και μάλλον είναι απόγονοι του αρχαίου θρακικού φύλου Αγριάνες. Η γλώσσα τους είναι ένα τοπικό γλωσσικό ιδίωμα, που έχει ως βάση τα ελληνικά με πολύ έντονη όμως επίδραση από τη βουλγαροσλαβική γλώσσα. Κατά την περίοδο της οθωμανοκρατίας εισχώρησαν επίσης στην πομακική γλώσσα πολλές τουρκικές λέξεις που έχουν σχέση με τη θρησκεία, τα δικαστήρια, τη διοίκηση κ.α.

Οι Πομάκοι ήταν Χριστιανοί μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα, οπότε και εξισλαμίστηκαν, 300 χρόνια μετά την κατάκτηση της Θράκης από τους Οθωμανούς, διατήρησαν όμως κάποια ήθη και έθιμα χριστιανικά, όπως τον εορτασμό της μνήμης του Αγίου Γεωργίου ή το σταύρωμα του ψωμιού (τουλάχιστον από τους μεγαλύτερους σε ηλικία). Δυστυχώς, οι Πομάκοι έπεσαν θύματα του Ψυχρού Πολέμου, ο οποίος σε μεγάλο βαθμό επηρέασε (αν όχι καθόρισε) τις πολιτικές των ελληνικών κυβερνήσεων κατά τον 20ο αιώνα. Αν και οι Πομάκοι είχαν ελληνική εθνική συνείδηση, το 1954 η ελληνική κυβέρνηση με νόμο αναγνώρισε τα μειονοτικά σχολεία στα πομακικά χωριά ως «τουρκικά», πράγμα που επικυρώθηκε το 1972 κατά τη διάρκεια της Χούντας, οπότε και αντικαταστάθηκαν οι σχετικές πινακίδες. Κι αυτό, για να διακρίνουν τα σχολεία και κατ’ επέκταση τα χωριά της ελληνικής πλευράς από τα αντίστοιχα πομακικά μουσουλμανικά της βουλγαρικής πλευράς που είχαν κομμουνιστικό καθεστώς! Το δε καθεστώς των επιτηρούμενων ζωνών που καθιστούσε τους κατοίκους της ορεινής Ξάνθης πολίτες β΄ κατηγορίας για πολλά χρόνια επιδείνωσε ακόμα περισσότερο την κατάσταση και επέτρεψε στο τουρκικό κράτος να εξυφάνει ελεύθερα τα αναθεωρητικά του σχέδια στη Θράκη. Εν πάση περιπτώσει, σήμερα έχουν αλλάξει τα δεδομένα και οι Έλληνες Πομάκοι της Ξάνθης, Μουσουλμάνοι στο θρήσκευμα, έχουν διαμορφώσει μια εύρωστη και δυναμική κοινότητα, τηρούν και προβάλλουν τα παραδοσιακά τους έθιμα και ζουν αρμονικά με τις άλλες εθνοτικές ομάδες του τόπου μας.

Γέροντες στο χωριό Εχίνος τη δεκαετία του 1960 (πηγή: f/b Παλιές φωτογραφίες της Ξάνθης)

Οι μαθητές και οι μαθήτριες του Δημοτικού Σχολείου Σμίνθης με τις παραδοσιακές τους φορεσιές το 1967 (πηγή: f/b Παλιές φωτογραφίες της Ξάνθης)

Περίοδος πολύ μεγάλης ανάπτυξης για την Ξάνθη υπήρξε η δεκαετία του 1990 με την επέκταση του αστικού ιστού και την έκρηξη στη δόμηση, αλλά κυρίως με το έργο του Δημάρχου Φίλιππου Αμοιρίδη, του αναμορφωτή όπως λέγεται της Ξάνθης. Ο Φ. Αμοιρίδης πραγματοποίησε μεγάλα έργα υποδομής και ανέδειξε με μεγάλη επιτυχία πολιτιστικούς θεσμούς της πόλης, χτίζοντας ένα πλούσιο μέλλον για την Ξάνθη μας. Ο ξαφνικός θάνατός του το 1999 βύθισε σε πένθος την πόλη και από τότε οι Ξανθιώτες τιμούν τη μνήμη του με κάθε ευκαιρία.

Πηγή φωτογραφίας: paratiritis – news

Σήμερα η Ξάνθη είναι εμπορικό και πνευματικό κέντρο της περιοχής, με πληθυσμό 108.195 κατοίκους στην Περιφερειακή ενότητα και 66.875 στο Δήμο Ξάνθης. Η σύν-θεση του πληθυσμού είναι πλούσια κι ενδιαφέρουσα, καθώς αποτελείται από Έλληνες και Αρμέ-νιους Χριστιανούς Ορθοδόξους, Έλληνες Μουσουλμάνους, οι οποίοι χωρίζονται σε Τουρκογε-νείς, Πομάκους και Ρομά, καθώς και οικονομικούς μετανάστες Βουλγαρικής, Αλβανικής, ακόμα και Κινεζικής καταγωγής. Ο χριστιανικός πληθυσμός της πόλης ενισχύθηκε σε δύο περιπτώσεις: το 1922 με την εγκατάσταση πολλών προσφύγων από Μ. Ασία και Ανατ. Θράκη, όπως και κατά τη δεκαετία του 1990 με την άφιξη των Ποντίων παλιννοστούντων από τις χώρες της πρώην Σοβιετι-κής Ένωσης. Έτσι, ένα από τα ιδιαίτερα γνωρίσματα της πόλης μας είναι η πολυπολιτισμικότητα και η αρμονική συνύπαρξη του χριστιανικού και του μουσουλμανικού στοιχείου. Χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της πολυπολιτισμικότητας είναι η ανάλογη γλωσσική ποικιλία του πληθυσμού. Στους πολύβουους δρόμους της Ξάνθης μπορεί κανείς να ακούσει ελληνικά, πομακικά, τουρκικά, ρωσικά, βουλγαρικά κ.α. Η χαρά του γλωσσολόγου θα λέγαμε!

Ταυτόχρονα, η μοναδικής ομορφιάς Παλιά Πόλη, καταστήματα, πλατείες, πάρκα, κέντρα δια-σκέδασης όπως καφέ, εστιατόρια, ταβέρνες με θαυμάσια αισθητική, φημισμένα σε όλο τον κόσμο ζαχαροπλαστεία, ελκύουν ντόπιους, αλλά και τουρίστες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Πόλος έλξης των τουριστών είναι βέβαια και οι φυσικές ομορφιές του νομού. Το πανέμορφο περιαστικό άλσος της πόλης, τα Τέμπη του Νέστου και οι εντυπωσιακοί μαιανδρισμοί του ποταμού, ο καταρ-ράκτης του Λειβαδίτη, που είναι ο μεγαλύτερος των Βαλκανίων, ο προστατευόμενος από διεθνείς συνθήκες υδροβιότοπος της λίμνης Βιστωνίδας με τη μοναδική χλωρίδα και πανίδα της, οι αμ-μουδερές παραλίες του θρακικού πελάγους (Άι Γιάννης, Μάγγανα, Εράσμιο, Μυρωδάτο κ.ά.), όλη αυτή η μοναδική βιοποικιλότητα μπορεί να ικανοποιήσει τα ενδιαφέροντα κάθε επισκέπτη.

Το περιαστικό άλσος της Ξάνθης (πηγή φωτογραφίας: www.thraki.com.gr)

Οι μαιανδρισμοί του Νέστου ποταμού (Πηγή φωτογραφίας www.imerisia.gr/travel)

Ο καταρράκτης του Λειβαδίτη (πηγή: Δήμος Ξάνθης)

Εντυπωσιακά φλαμίνγκο στη λίμνη Βιστωνίδα (πηγή: Δήμος Ξάνθης)

Μια από τις ωραίες παραλίες της Ξάνθης (πηγή: xanthinews.gr)

Η Ξάνθη είναι δημοφιλής τόπος και για την ποιότητα των κατοίκων της. Άνθρωποι ευγενικοί, δοτικοί, εξωστρεφείς, αυθεντικοί, ανοιχτόμυαλοι, βοηθούν κάθε επισκέπτη ή νέο κάτοικο (φοιτητή, στρατιωτικό, εργαζόμενο) να νιώσει οικεία και άνετα σε μια πόλη με ανθρώπινους ρυθμούς ζωής και πολλά ενδιαφέροντα πράγματα να δει και να κάνει. Οι Ξανθιώτες αγαπούν τις γιορτές, το καλό φαΐ, το ποτό και την καλή παρέα. Τα καλοκαιρινά βράδια τα σοκάκια της παλιάς πόλης σφύζουν από ζωή, νιάτα και ομορφιά και νομίζει κανείς ότι βρίσκεται σε νησιωτικό τουριστικό θέρετρο, τις Κυριακές οι ταβέρνες είναι ασφυκτικά γεμάτες και τα πρωινά του Σαββάτου ο συνήθης συνδυασμός είναι ψώνια στο φημισμένο υπαίθριο παζάρι και μετά καφεδάκι σε κάποια από τις πλατείες ή τους πεζόδρομους της πόλης. Εδώ να σημειώσουμε ότι η ιστορία του παζαριού μας χάνεται στα χρόνια της οθωμανικής περιόδου. Κατά καιρούς λειτούργησε ως ζωαγορά ή ως αγορά των παραγωγών οπωροκηπευτικών, ενώ σήμερα μπορεί να βρει κανείς τα πάντα, από άριστης ποιότητας τρόφιμα έως ρούχα, παπούτσια, βιβλία, εργαλεία και άλλα πολλά. Μέχρι το 1920 το παζάρι γινόταν στη σημερινή κεντρική πλατεία, κάθε Κυριακή. Το παζάρι της Ξάνθης έχει ένα ιδιαίτερο χρώμα, το οποίο δεν θα συναντήσει κανείς σε άλλες υπαίθριες αγορές.

Η πολιτιστική ζωή της πόλης είναι επίσης πλούσια κι ενδιαφέρουσα. Γνωστότερο βέβαια είναι το Ξανθιώτικο Καρναβάλι – οι Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές, οι Γιορτές Παλιάς Πόλης, μοναδικές στο είδος τους και φημισμένες για τις ποικίλες εκδηλώσεις τους, το υπέροχο Φεστιβάλ “Ξάνθη Πόλις Ονείρων Μουσικών Σχολείων” αφιερωμένο στον Μάνο Χατζιδάκι, όπως και πολλοί άλλοι θεσμοί που συνδέονται με τον αθλητισμό, την παράδοση και την τέχνη, για την πραγματοποίηση των οποίων δραστηριοποιούνται αξιέπαινα διάφοροι πολιτιστικοί σύλλογοι και άλλοι φορείς.

Καρναβάλι – Θρακικές Λαογραφικές Γιορτές

Καρναβαλική παρέλαση – δεκαετία 1960 (πηγή φωτογραφίας: cultureofxanthi.gr)

Η ιστορία του καρναβαλιού της Ξάνθης ξεκινάει όταν για πρώτη φορά στα 1966 μια ομάδα Ξανθιωτών, η Τοπική Επιτροπή Τουρισμού, με φαντασία, διάθεση και τόλμη προώθησε την ιδέα για τη διεξαγωγή λαϊκών γιορτών στη διάρκεια της Αποκριάς. Ο στόχος ήταν η εθνική, πνευματική και πολιτιστική ανέλιξη του νομού Ξάνθης και παράλληλα η συμβολή στην οικονομία του τόπου. Έτσι οργανώθηκαν οι “Αποκριάτικες Θρακικές Γιορτές”. Διήρκεσαν μια εβδομάδα και διεξήχθησαν στην κεντρική πλατεία, ενώ την τελευταία ημέρα πομπή αποκριάτικων αρμάτων διέσχισε τους κεντρικούς δρόμους της πόλης. Οι συμμετέχοντες και η οργανωτική επιτροπή προσπάθησαν να αναβιώσουν έθιμα της ίδιας της Ξάνθης, της Θράκης, αλλά και να ενσωματώσουν στη γιορτή ποντιακές και μικρασιατικές παραδόσεις. Η επιτυχία των πρώτων Θρακικών Γιορτών ξεπέρασε κάθε προσδοκία. Γι’ αυτό τον επόμενο χρόνο οι εκδηλώσεις επαναλήφθηκαν. Μάλιστα, το 1967 διήρκεσαν δύο εβδομάδες, ήταν καλύτερα οργανωμένες και με μεγαλύτερη ποικιλία θεμάτων. Τα χρόνια 1978-1979 γίνεται μια προσπάθεια «παντρέματος» του παρελθόντος με το παρόν, με ιδιαίτερη έμφαση στη συμμετοχή συγκροτημάτων παραδοσιακών χορών, ελληνικών και ξένων, στην εμφάνιση φιλαρμονικών, χορωδιών, παραστάσεων καραγκιόζη και διοργάνωση εκθέσεων.

Το 1991 ο δήμος Ξάνθης, με δήμαρχο τον αείμνηστο Φίλιππο Αμοιρίδη και με τη συμμετοχή των πολιτιστικών συλλόγων, των φορέων της πόλης, των ανθρώπων των γραμμάτων και των τεχνών, αναλαμβάνει τη διοργάνωση των Θρακικών Λαογραφικών Εορτών με σκοπό τον συντονισμό και τον γενικότερο προγραμματισμό των εκδηλώσεων. Η χρονική προετοιμασία μεγαλώνει, καθιερώνεται ο δεκαπενθήμερος εορτασμός, όπως επίσης οι χοροί των συλλόγων και οι θεατρικές και μουσικές εκδηλώσεις με επώνυμους καλλιτέχνες. Εισάγεται το φαντασμαγορικό στοιχείο με την πολύχρωμη παρουσία ομάδων καρναβαλιστών – ιδιαίτερα στην παρέλαση της τελευταίας Κυριακής. Το στίγμα του ξανθιώτικου καρναβαλιού διατηρείται με την είσοδο, όπως πάντα, του Θρακιώτη Καρνάβαλου κατά την έναρξη των γιορτών και το “Κάψιμο του Τζάρου” σε μια φαντασμαγορική εκδήλωση στο τέλος της Αποκριάς, που κάθε χρόνο αναβιώνει στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου. (το κείμενο προέρχεται από το σάιτ odigosxanthis.gr)

Καρναβάλι Ξάνθης (πηγή: xanthinews.gr)

Γιορτές Παλιάς Πόλης

Οι Γιορτές Παλιάς Πόλης της Ξάνθης αποτελούν τον δεύτερο μεγαλύτερο θεσμό, μετά το Ξανθιώτικο Καρναβάλι. Διοργανώθηκαν για πρώτη φορά το 1991 κι έκτοτε λαμβάνουν χώρα κάθε χρόνο την πρώτη εβδομάδα του Σεπτεμβρίου. Το όνομά τους το έλαβαν από τον παραδοσιακό διατηρητέο οικισμό της Ξάνθης, την «Παλιά Πόλη» στα πλακόστρωτα δρομάκια και τις γειτονιές της οποίας οι πολιτιστικοί σύλλογοι εγκαθίστανται και διοργανώνουν γλέντια με ζωντανή μουσική, φαγητό και ποτό.

Το 1991, ο νεοεκλεγείς Δήμαρχος Φίλιππος Αμοιρίδης, αναζητούσε ένα θεσμό προκειμένου να αναδείξει την Παλιά Πόλη της Ξάνθης. Συμμάχους σε αυτή την προσπάθεια βρήκε στον Νικόστρατο Φωτέλη, ζωγράφο του συλλόγου των «Φίλων», στον Σύλλογο των «Κατασκηνωτών» και στον Σύλλογο Ποντίων. Αρχικά υπήρχε η ιδέα μιας διοργάνωσης αναβίωσης της Μπελ Επόκ με δρώμενα, κοστούμια εποχής και παραδοσιακό χαρακτήρα όπως κι έγινε. Παράλληλα, οι «Κατασκηνωτές» πρότειναν και την ενεργό συμμετοχή του κόσμου κι έτσι προέκυψε το στήσιμο των δύο πρώτων στεκιών από τους «Κατασκηνωτές» και τους «Φίλους». Με την πάροδο του χρόνου η διοργάνωση εξελίχθηκε κι εδραιώθηκε αποτελώντας προορισμό για αρκετούς απ’ τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της χώρας. Το επίκεντρο των διοργανώσεων είναι κυρίως η πλατεία Μητροπόλεως, περιμετρικά της οποίας στοιχίζονται οι σύλλογοι και ο συναυλιακός χώρος. (το κείμενο προέρχεται από την el.wikipedia.org)

Γιορτές Παλιάς Πόλης (πηγή: odigosxanthis.gr)

Φεστιβάλ «Ξάνθη, Πόλις Ονείρων Μουσικών Σχολείων»

Από το 2014 το Μουσικό Σχολείο Ξάνθης συνδιοργανώνει το Φεστιβάλ «Ξάνθη, Πόλις Ονείρων Μουσικών Σχολείων» μαζί με το Δήμο Ξάνθης και το Κέντρο Πολιτισμού του Δήμου, αφιερώνοντας το θεσμό στη μνήμη του κορυφαίου μας συνθέτη Μάνου Χατζηδάκι. Κάθε άνοιξη προσκαλούνται δεκάδες μουσικά σχολεία από την Ελλάδα και το εξωτερικό και για μερικές ημέρες η πόλη γεμίζει από εκατοντάδες ταλαντούχους νέους μουσικούς, υπέροχες μελωδίες, νιάτα και ομορφιά! Κορυφαία στιγμή των εκδηλώσεων είναι η τελετή λήξης με τη μικρή σε διάρκεια, αλλά μεγαλειώδη σε συμμετοχή και συγκίνηση, συναυλία υπό τη διεύθυνση του σπουδαίου συνθέτη και μαέστρου Νίκου Κυπουργού. Ο Κυπουργός καταφέρνει με θαυμαστό τρόπο να συντονίσει πάνω από 1000 μαθητές – μουσικούς, ώστε να παίξουν λίγα, αλλά υπέροχα μουσικά κομμάτια με τη συνοδεία της επίσης πολυπληθούς χορωδίας που καθοδηγεί καταπληκτικά η Εριφύλλη Δαμιανού. Κάθε χρόνο η συναυλία κλείνει με το υπέροχο τραγούδι «Μια πόλη μαγική» σε μουσική του Μάνου Χατζηδάκι. Το φεστιβάλ αυτό είναι πραγματικά η ωραιότερη γιορτή της πόλης μας!

Φεστιβάλ Μουσικών Σχολείων (πηγή: ηλεκτρονική εφημερίδα Εμπρός)